مامون واک لیکنه د کلید اوونیزی څخه
د افغانۍ د ارزښت لوړوالی د هیواد د اقتصاد په ګټه دی
د اسعارو د تبادلی بازارونه د نړۍ تر ټولو مصروفو بازارونو څخه شمیرل کیږی چې د ورځی د میلیارډونو امریکایی ډالرو په اندازه پېسی پدې بازارونو کې تبادله کیږی. د اسعارو نرخونه د یوبل په وړاندی بیلابیل وی او د دغو نرخونو د توپیر څخه مالی سوداګران په میلیونونو ګټه اخلی.
افغانۍ، که څه هم په نړیواله کچه مبادلوی بازار نلری خو دننه په افغانستان او ځینی ګاونډی هیوادونو کې یې د تبادلې ښه بازار رامنځته کړی دی. د ۲۰۰۳ کال د جنوری په میاشت، کله چې نوی افغانۍ نشر شوی نو ارزښت یې د امریکایی ډالرو په وړاندی په اوسطه توګه تر اوسه پورې د یو امریکایی ډالر په وړاندی د ۴۹ او ۵۰ افغانیو په منځ کې دی او د آزاد بازار پر اصولو یعنی د عرضی او تقاضا پر اساس تغییر مومی.
د پیسو د تبادلې په نرخ کې بدلون د اقتصاد پر زیاتو متحولینو ډیره اغیزه کولای شی د بېلګی په توګه د صادراتو او وارداتو پر تقاضا، د ناخالص ملی تولیداتو پر ودې، د انفلاسیون او استخدام پر کچې باندی، اغیره کولای شی. دا چې د پېسو په ارزښت کې بدلون پر دغو متحولینو څومر تاثیر لرلی شی، هغه د پېسو د ارزښت د تغییر په اندازی، د تغییر موده (اوږد مهال او لنډ مهال)، او د ارزښت د بدلون په وړاندی د مستهلکینو او سوداګرانو غبرګون پورې تړاو لری.
کله چې د افغانیو ارزښت د نورو اسعارو په وړاندی لوړ وی، د هیواد د اقتصاد لپاره لاندینی ګټی درلودلای شی:
۱. کله چې د افغانیو ارزښت د کلدارو په وړاندی پورته وی نو په لږو افغانیو زیات پاکستانی توکی رانیولای شو. دا پدې مانا ده چې د افغانیو د ارزښت لوړوالی سره د وارداتی توکو بیه راټیټیږی او مستهلکین کولای شی په کمو افغانیو ډیر وارداتی توکی وپیری.
۲. همدا ډول کله چې د افغانیو ازرښت لوړ وی، وارداتی اومه مواد او نور وارداتی ماشین آلات د تولید لپاره ارزانه پریوځی او د تولیدونکو تولیدی مصارف کموی. دا په ځانګړی توګه د هغه سواداګرانو په ګټه وی چې سوداګری یې پر وارداتو ولاړه وی. کله چې د تولید مصارف کم شی، توکی ارزانه کیږی او تقاضا ورته اوچته ځی چې دا په خپله د تولید د زیاتوالی لامل ګرځی او نتیجه یې هم د استخدام لوړوالی دی.
۳. کله چې د افغانۍ ارزښت لوړ شی او څرنګه چې یادونه وشوه ورسره سم د وارداتی توکو بیه راټیټیږی، نو کورنی تولیدونکی د سیالۍ د اصولو له مخی اړ کیږی چې د خپلو توکو بیه هم راټیټه کړی. د بیو راټیټیدل د انفلاسیون د کچی د کموالی په مانا ده چې د مستهلیکنو په ګټه تمامیږی.
خو که د خوراکی او نورو ضروری توکو واردولو باندی زیاته تکیه وشی پایله یې د خلکو پر ژوند منفی اغیزی هم درلودلای شی او ځینی وخت د انفلاسیون د کچی زیاتوالی لامل کیږی، که څه هم دغه توکی ارزانه وی. د ساری په توګه زموږ هیواد غنم، وریجی او نور حبوبات له پاکستان او ایران څخه واردوی خو کله چې د انفلاسیون کچه په پاکستان کې یو څه جګه شوه نو د دغو توکو قیمتونه یې زیات اوچت یوړل او په افغانستان کې د وارداتی انفلاسیون کچه یې څو برابره لوړه کړی چې د خلکو پر ژوند یې ډیره منفی اغیزه کړی ده.
د افغانۍ لوړ ارزښت د کلدارو (یا نورو اسعارو) په وړاندی منفی اغیزی هم درلودلای شی. د افغاۍ لوړ ارزښت د تادیاتو د بیلانس کسر زیاتوی. د پېسو د لوړ ارزښت په نتیجه کې د وارداتو بیه ارزانه وی او د وارداتو لپاره تقاضا لوړه ځی. د ارزانه وارداتی توکو لپاره لوړه تقاضا د داخلی تولیدونکو په تاوان وی ځکه واردات زیات ارزان وی نو خلک وارداتی توکی زیات رانیسی چې په نتیجه کې یې د کورنۍ توکو لپاره تقاضا راټیټیږی او د استخدام او ملی تولیداتو پر کچې منفی اغیزه اچوی.
اقتصاد پوهان پدې اند دی چې د اوس مهال لپاره که د افغانیو ارزښت د نورو اسعارو په وړندی جګ وی دا به د هیواد اقتصاد لپاره ګټور وی. ځګه اوس مهال د هیواد د صادراتو کچه کمه ده او کموالی او زیاتوالی یې د هیواد پر اقتصاد هومره منفی تاثیر نلری. نو ښایی هڅه وشی چې ارزانه وارداتی سرمایوی توکی په ځانګړی توګه ماشین آلات او اومه مواد زیات وارد شی ترڅو په راتلونکی کې د هیواد د تولید، استخدام او صادراتو کچه پورته لاړه شی.
د ۱۱ سپټمبر له واقعی څخه وروسته دا څرګنده نه وه چې اسامه بن لادن مړ دی که ژوندی. اسامه ددی لپاره چې د خلکو او د امریکا د ولس مشر جورج بش دغه شک لیری کړی نو په لاس یې ورته خط ولیک ( کله چې بش دده لیک ووینی نو پوه به شی چې سړی ژوندی دی). په خط کې لیکل شوی وه چې: 370HSSV 0773H ، بش پوه نه شو چې له دی نه مقصد څه دی. کانډولیزا رایس ته یې خبر ورکړ خو هغه هم پوه نه شوه. FBI, CIA ټوله عاجز پاته شوه. با الاخره خدای نظر اکا یې د مرستی لپاره وغوښت. خدای نظر اکا چې دا کوډ ولید نو په ۱ دقیقی که پوه شو او بش ته یې وویل چې: انډیواله، لیک دی چپه نیولی دی!!!
نوټ: (370HSSV 0773H) چپه ونیسی او ویې لولی.
د افغانستان د بریښنا او اوبو وزیر او ځینی نور وزیران په چورلکۍ کې کوم ولایت ته تلل. هوا خرابه شوه او چورلکه د یوه بزګر پر کر ولویده. بزګر چې ولیدل وزیر صاحبان دی نو مړو ته یې قبرونه وکیندل او ښخ یې کړل.
وروسته له څو ساعتونو څخه ایمرجنسی چورلکۍ او ځینی لوړپوری چارواکی راغلل. له بزګر څخه یې وپوښتل: ټول شهیدان شول؟
بزګر ورته وویل: ځینی یې مړه وه او ځینو یې ویل چې زه ژوندی یم، تاسی خو بهتره پوهیږی چې ددی وزیرانو پر خبرو اعتبار نشته نو ځکه ټوله می ښخ کړی.