یو بندی احساس
نوم یې پښتون
غوسه او خپه
بی وسه،
لکه یو قیدی د زندان په کنج کې
پر کوناټو ناست،
وروڼونه پر ځیګر مښتی،
لاسونه تر پښو راتاو،
سر پورته کړی،
لوړ وګوری:
څیری کې مایوسی
سترګو کې غوسه
چپه خوله
ډک زړه
ژور ټپونه
سوځیدلی خیالونه
ځان یې تقدیر ته سپارلی
ته وا ماته یې منلی
پر ځان شکی
ځانته خشمیدلی
سرچپه حالت
ناروغۍ یې له طبیبه
اکسیجن یې نفس تنګ کړی
آزادۍ تړلی
له نورو نه څه ګیله...
خو،
خپل دښمن یې موندلی
غلیم ته مخامخ په قار ګوری
مخ ته یې هنداره ...
هیله،
خلاصون؛
په نړۍ کې نه،
ځان کې بدلون
د یو اتل کیسه
دشرات مانجی - ۱۹۳۴ - ۲۰۰۷
د هندوستان بیهار ایالت په یوی څنډی کې د ګیهلور په نامه یو کوچینی کلی پروت دی. اوسیدونکې یې د خټو په خوار و زار او د کوډلو په شان کورونو کې چې په خاشو او لرګو پوښل شوی دی، ژوند کوی. د خلکو ژوند هم د هغوی د کورنو په شان د بی وزلی له لاسه خوار و زار دی. دا خلک د «مانجی یا موساحر» د طبقی څخه دی. د رواجونو له پلوه د مانجی قشر په ټولنه کې تر ټولو ټیټ قشر ګڼل کیدی/کیږی. دوی حتی د زمکی درلودلو حق نه درلود. د کلی خلک - که ووایو ټول اوسیدونکې یې مبالغه به مو نه وی کړی - د زمیندارانو پر زمکو شاوخوا دوولس ساعتونه شاقه کار کوی، په بدل کې ورته لږ غله یا پیسی ورکول کیږی. د «موساحر» قبیلی نوم د مږی څخه اخیستل شوی. هغه داسی چې: د درمندونو وروسته هغوی د مږو سوری لټول او د غنمو او غلو هغه وږی یې راټولول چې مږو په سوریو کې ذخیره کړی وه. خو کله چې بیا غنم یا غلی کم وه هغوی د مږو په ښکار پیل کوی او مږی یې خوړل. تر اوسه هم هلته د غریبی له امله مږی خوړل کیږی.
د ګیهلور کلی او نیږدی ښار «وزیر ګنج» تر منځ یو غر پروت دی. د غره تیږی تیره او لاره یې کږلیچه ده. هر څوک هر څوک د غره هاخوا نه شی تیریدلای. که په کلی کې څوک ناروغ یا د ښار څخه یو څه په کار شی نو اکثره به د غره څخه راتاویږی او ۷۰ کیلومتره پلی تګ کوی چې ښار ته ورسیږی. که دا غر د کلی او ښار تر منځ نه وای پروت دا فاصله به ۶۰ کیلومتره شاخوا لنډه وای یانی تر ښاره به یوازی لس - دوولس کیلومتره واټن وای. که یو څوک نه ډیر چابک او نه هم کرار پلی تګ وکړی نو عموما په یوه ساعت کې پنځه کیلومتر هواره لار تلای شی. د خلکو د څو ځله غوښتنو سره سره دولت د هغوی د مشکل په کیسه کې نه و او نه هم خلکو داسی اراده یا توان درلود چې دا ستونزه حل کړی. د کلی اوسیدونکی به پر زمکو د کار، د بوټو ټولولو او سودا لپاره مجبور وه د غره هاخوا ولاړ شی.
و نه و، د نن څخه څه زیات یا کم پنځوس کاله مخکې؛ یوه ورځ د نورو ورځو په شان د «فاګونی دیوی» په نامه یوی ښځی، په ټاکنده غرمه د خپل میړه لپاره چې د غره هاخوا یې کار کوی، ډوډۍ او اوبه وړه. د غره پر تیره ډبرو او لوړو ژورو یې پښه وښویدله؛ ډوډی پر زمکه ولویده، د اوبو منګی مات او د هغی پښه هم سخته ژوبل شوه.
میړه یې وږی، تږی، ستړی او پریشانه د خپل میرمنی په انتظار و. ښځه یې ناوخته خالی لاس راغله، میړه یې په غوسه شو. ښځی ورته په لمدو سترګو کیسه وکړه. هغه د خپل میرمنی د زخم او زحمت څخه په رنځیدو شو.
سړی چې نیمه شپه پر ځای پروت و په فکر کې یې دا خبره ګرځیدل چې د پیړیو راهیسی دی غره خلکو ته لوی مصیبت جوړ کړی دی او هیڅوک یې هم غم نه خوری. هوډ یې وکړ چې دا غر به ماتوی.
«دشرات مانجی» سهار خپل یوه بزه بازار کې خرڅه کړه او یو کلنګ او یوه لویه میخ طویله یې رانیول. چې غره ته ورسید سمدستی یې د ډبرو په توږلو او ماتولو پیل وکړ. خلکو چې دا وړوکی او ډنګر سړی تکی تنها، په خولو خیشت پیشت، په سپینی شلیدلی بنیا کې، یو ګلنګ او لوی میخ په لاس د لوی سپیره غر د ماتولو په حالت کې لیدی؛ ورباندی یې خندل او ریشخند یې وهی چې دی لیونی ته ګوره! ځینو بیا ورته نصیحت کوی: آه سړیه! یو انسان نه شی کولای غر مات کړی. ناکه ځان مه ستړی کوه او د ځان څخه د ریشخند مضمون مه جوړوه! مه کوه!
خو دشرات مانجی پر خپل هوډ ولاړ و. هغه د خلکو خبرو ته غوږ نه نیوی او نه یې هم ورڅخه کومه تمه درلوده. هغه ډنګر او وړوکی و خو په کار کې تکړه او اراده یې پخه او نه ګرځیدونکې وه. ښایی اکثره کسان د داسی یوه کار د ارادی کولو د خیال جرئت هم و نه کړی.
وروسته ځینو څه ډوډۍ او اوبه ورته راوړه. دشرات خپله خیمه غره او خپل کار ته نیږدی دنګه ودرول او همالته اوسیدی.
ورځی، اونۍ، میاشی او کلونه یې کار وکړ. خلکو ورته د «د غره سړی» لقب ورکړ. له دوه ویشتو کالونو وروسته یې اوه نیم متره جګ غره مات او په کې یې ۱۱۰ متر اوږد او ۱۰ متر شاخوا پراخه لاره جوړه کړه. تر ښاره د ۷۰ کیلومتر لاره یې په ۱۰ کیلومتره بدله کړه.
»دشرات مانجی» ۲۰۰۷ کال د اګسټ په میاشت د سرطان له ناروغیه ومړ. هغه ویل په زړه کې یې یو ارمان پاته شو چې ښځی یې د هغه په لاس جوړ شوی لاره و نه لیده.
دولت ورته یوه ټوټه زمکه انعام ورکړه. دشرات خپل زمکه په کلی کې د یوه روغتون د جوړولو لپاره ورکړه. چې ژوندی و دولت ورته د همدی لاری پر سر د ښه سړک جوړولو ژمنه ورکړه، خو د دولت د نورو وعدو په شان عملی نه شوه. د دولت د ځنګلونو څانګی اداری د سړک د جوړولو سره په مخالفت کې وویل چې «دشرات» د دولت له اجازی پرته دا کار پیل کړی و نو ځکه موږ د سړک جوړولو اجازه نه ورکوو!
ځینو دولتی چارواکو بیا ویل: نه بابا، دا کار یوازی ده نه دی کړی نورو ورسره مرسته کړی ده. خو د دی خبری په اوریدلو د کلی خلک سخته په غوسه شوه چې موږ په خپلو سترګو همدا خوار سړی لیدی چې دوه ویشت کاله شپه او ورځ د غره په ماتولو بوخت و. که څه هم وروسته دولت ورته یوه ټوټه زمکه، افتخاری جایزی او د ناروغی پر وخت په روغتون کې مفته تداوی او د مرګ وروسته یې ورته د ملی جنازی مراسم ونیول خو هغه د دولت په اړه داسی ویلی وه: « تر څو چې ژوندی یم د خپل کلی د پرمختګ لپاره کار کوم. زه د دولتی ادارو د جزا څخه نه ویریږم او نه هم د دولت له خوا تجلیل یا افتخار غواړم!»
دشرات مانجی: خلک زما څخه پوښتنه کوی چې دا غر دی څنګه مات کړ؟ زه خپل لاس ورته ښیم او وایم په دی می مات کړ!
یو زوړ سور هونډا موټر سایکل باندی سپور، د زمان خان کلا یوی تنګی کوڅی څخه راووت. بور کمیس باندی یې توره سدرۍ اغوستی وه. پیښوری چپلۍ یې په پښو وی. خور یې تازه واده شوی وه. هغی ګیله کوله چې ورونه یې ورباندی پوښتنه نه کوی. فرهاد دری ورځی مخکی د خپل خور کره راغلی و. کابل کې د تنظیمی جګړو وخت و. حزب اسلامی به د نادر خان تپی څخه پر مکروریانو باندی راکټونو فیرول او د مکروریانو څخه به جنبش او شورای نظار د نادر خان تپی او زمان خان کلا په لور ټکان کول. فرهاد ناچاره دری شپی د خور کور کې بند پاته شو. د کور د مشرۍ مسوولیت یې پر غاړه او د کورنۍ اندیښنه ورسره وه. نن ماسپښین چې ټکان کم وه، زړه نا زړه خپل کور ته رهی شو.
د زړو او دریم مکروریانو تر منځ پل باندی د جنبش د یوی پوستی دریو مسلح کسانو ودروی. د پوستی مخ ته څلور سره ناستو کسانو فرهاد ته بد بد کتل. د پوستی دیوال په مرمیو سوری سوری وو، څو راکټه او کلاشینکوفه ورباندی تکیه وه. پوستی کې دننه دریو کسانو په خپل منځونو کې خبری کول او د کړکۍ څخه یې فرهاد ته په شکمنو سترګو کتل.
د فرهاد رنګ زیړ شو لکه چې وینه یې راوباسی. زړه یې ژر ژر دړبیدی.
یوه جهادی ناره کړه:
- کته شه! دلته راشه!
فرهاد موټر سیکل پر جیک ودروی او د عسکر خواته رهی شو. ګامونه یې سست وه، لاس او پښی یې ریژدیدل. جهادی په غبرګو سترګو او تریو تندی ورته کتل. هغه خپل سګریټ وغورزوی، په خاورو ککړ عسکری بوټ یې مړ کړ او په مسکا د موټر سیکل خوا ته روان شو. پر موټر سیکل سپور د پل تر پایه لاړ، راوګرځید، د فرهاد اړخ ته ودرید او دری څلور واره یې ریز ورکړ. فرهاد ته یې وویل:
- دا موټر سیکل په څو رانیسی؟
- صیب، غریب سړی یم. زړه مور او واړه ورونه می دی. پریږده چې لاړ شم.
- ځه ولاړ شه!
- صیب، زما موټر سیکل؟
- اوس په مفته خلک سلام ته علیک هم نه وایی. پیسی دی راکړه، موټر سایکل واخله.
هغه له جیبه زاړه صدیان او پنځوسیان وایستل، چې غوښتل و یې شمیری، جهادی یې له لاسه غیچ کړه. ورته یې اخطار ورکړ چې ښور دی نه خوری او ټوله جیبونه یې ورڅخه خالی کړه. ورته یې وویل:
- اوس ځه!
- صیب زما موټر سیکل؟
- ځه ورک شه. که دی بله خبره وکړه ځای پرځای دی ضربه کوم. ځه، مارش! مارش!
فرهاد چابک روان شو. فکر یې کوی چې اوس به ورباندی ډزی وکړی. راځه منډه کړه - نه، ته خو تر مرمۍ تیز نه یې. بله چاره نسته سر دی ټیټ او ژر ژر ګامونه اخله.
چې له پوستی نه لیری شو، د یوی اوږدی ساه وروسته یې ځان سره یې وویل:
خیر دی چې موټر سیکل یې واخیست، بلا دی پسی شی. زه خو ژوندی یم.
دریم مکروریان په منځ کې روان وو. د ټک و ټوک غږونه اوریدل کیدل. د پخوا په شان ګڼه ګوڼه او د ماشومانو شورماشور نه وو، یوه ویرونکی چپتیا وه. د بلاکونو څخه چې تیر شو، څلورم مکروریانو ته نږدی د شورای نظار یوی پوستی ودروی.
- نوم دی څه دی؟ د کوم ځای راځی؟
شونډان او حلق یې وچ وو، ناړی یې تیری کړی او په ریژدیدلی غږ یې ځواب ورکړ:
- نوم می فرهاد دی. خور می د زمان خان کلا کې اوسیږی هغه زیاته ناروغه وه، یو څه دوا می ورته وړی وه. شپاړلسم بلاک کې می کور دی. د همدی سیمی سړی یم. کور ته روان یم.
جهادی نږدی شو، ورته یې وویل:
- هر څه چې لری رایې کړه.
- هر څه چې می درلودل د زړو مکروریانو د پل پر سره پوستی راڅخه واخیستل. که یې نه منی تلاشی می کړی.
جیبونه یې خالی وه. جهادی په غوسه شو، لاس یې پورته کړ او په خپل ټول توان یې کلکه څپیړه ورکړه - شرررللق.
- شرم وکه لوی سړی یې، یوه روپی هم په جیب کې نه لری. ځه ورک شه!
سر یې وګرځید، سترګو یې اوښکی وکړی، لاس یې پر مخ وینو او بی له ځنډه یې حرکت وکړ. شا ته یې نه کتل، ژر ژر روان وو. نرم شمال یې پر مخ ولګید ځان سره موسکی شو چې:
- یوه څپیړه دی بلا واخلی. بی رحمه خلک دی. شکر چې ژوندی یم.
مامون چخانسوری
یو کس سمندر ته په چکر تللی وو. چې ګوری توپانی څپو زیات کبان د سمندر څنډی ته راوړی وه. پام یې یوه ماشوم ته شو چې د سمندر د څنډی څخه یو یو کب اخلی او اوبو ته یې غورځوی. هغه ماشوم ته نږدی شو او ورڅخه یې وپوښتل:
- څه کوی؟
- ماشوم: کبان اوبو ته اچوم چې مړه نه شی.
سړی شاوخوا وکتل چې په سل هاو کبان د سمندر څنډه کې لپتکی وهی. په مسکی یې وویل: ځان ناکه مه ستړی کوه، وګوره چې څومره زیات کبان دی دا ټوله نشی ژغورلای؟
ماشوم ځان ټیټ کړ، یو کب یې ونیو سړی ته یې وکتل، کب یې د اوبو خواته وار کړ او و یې ویل: د هغه کب ژوند خو می وژغوری.
د فلسطینی شاعر محمود درویش د یوه شعر ژباړه:
د فلسطین نه یو مین
د هغی سترګی فلسطینی دی
د هغی نوم فلسطینی دی
جامی او خپګان یې فلسطینی
دستمال یې، پښی او وجود یې فلسطینی
خبری او چپتیا یې فلسطینی
غږ یې فلسطینی
زیږیدنه او مړینه یې فلسطینی
بد دی ګرځوه د ښه څخه دی بیزار یو
د پرویز مشرف مرکی (بی بی سی ۲۹ می ۲۰۱۱) په ځواب کې
د پاکستان پخوانی صدر اعظم پرویز مشرف څخه پوښتنه وشوه چې: ولی د پاکستان څخه طالب جنګیالی یا ترهګر افغانستان ته ځی او د هغه ځای د حکومت په وړاندی جنګیږی؟ هغه داسی ځواب ورکړ:
ګوری، په افغانستان کې پیړۍ راهیسی پښتانه حکومت کوی. خو اوس دولت د پنجشیریانو دی. او پښتانه یې د طالبانو څخه نه دی بیل کړی [ ټوله پښتنو ته د طالبانو په سترګه کتل کیږی] پښتانه ځپل شوی دی نو ځکه د پاکستان قبایلی پښتانه د خپلو وروڼو سره په افغانستان کې یو ځای د نورو سره جګړه کوی.
ښاغلی پرویز مشرف ریښتیا وایی چې پښتانه ځپل شوی دی. خو یوازی پښتانه نه ټوله افغانان ځپل شوی دی. د پښتنو سیمو کې حالت نسبتا خراب دی. ولی موږ داسی تحلیل کوو چې د پښتانه سیمه، د تاجک سیمه - دی ته څه اړتیا شته؟ آیا نشو ویلای چې په پلانه سیمه کې ستونزی زیاتی دی او هلته د خلکو حالت زیاتره خراب دی.
ښاغلی مشرف! که چیری د پاکستان پښتانه په ریښتیا هم د خپل وروڼو سره خواخوږی لری او د هغوی سره اوږه په اوږه په افغانستان کې د نورو سره جنګیږی. نو په کندهار، هلمند، ننګرهار او... ولایتونو کې خو پښتانه دی. هلته بیا ولی انتهاری حملی کوی او بی ګناه ولس وژنی. هلته بیا ولی د سړک پر غاړه مین شخوی؟ نه! هغوی پښتانه وژنی، هغوی د پښتنو ښوونځۍ سووځوی، پلونه یې نړوی، په بانک کې پر بی ګناه کسانو یو د بل پسی ډزی کوی چې دوی منافقین دی. آیا هغوی د پښتنو سره داسی مرسته کوی چې تنکی او معصومه زامن یې په پاکستانی مدرسو کې د انتهارۍ لپاره روزی او د انتهاری واسکټ ورباندی اغوندی چې هله ځه هلته انتهاری وکړه او ورته وایی- د الله په حکمت په تا هیڅ نه کیږی او د بم پرزی به پر کافرانو وچوی او ته به روغ رمټ بیرته راشی. دا څه ډول مرسته ده؟ چې خبره بلی خوا ته کږه نه شی، موخه دا نه ده چې دوی باید د افغانستان په نورو سیمو کې خلک ووژنی خو خبره په دی که ده چې دوی د پښتنو خواخوږی نه دی. اکثره انتهاریان چې دولت نیولی په دی یې اعتراف کړی چې دوی په پاکستان کې روزل شوی. د انتهاری روزنی مدرسی په پاکستان کې دی او د دوی د جمعی ورځو خطبو کې د افغانستان د دولت په وړاندی د جهاد خبری کیږی. دوی ښایی ووایی چې دا یو منافق او د بهرنیانو لاسپوڅی حکومت دی. دوی د دولت فساد او نیمګړتیاوو ته ګوته نیسی په همدی ډول د دولت پر ضد تبلیغ کوی او د خلکو احساسات راپاروی او مبارزی ته یې هڅوی خو د دوی دا شان مبارزه د انتهار او ښوونځۍ سووځونی مبارزه ده.
دا منو چې اوسنی حکومت په فساد ککړ دی او زیاتی نیمګړتیاوی لری چې په وړاندی یې باید مبارزه وشی.
خو که د طالبانو په شان مبارزه وشی نو تاوان به یې د چا وی؟ تعلیم د ژوند په هر برخه کې ښه والی رواړی. ښه تعلیم یانی ښه ډاکټر - چې بی وزله ناروغان په زیات لګښت او ستونزو سره پاکستان او یا ایران ته د یوی وړی ناروغی له امله سفر و نه کړی او په خپل هیواد کې تداوی شی، تعلیم یانی ښه انجینیر چې سړکونه او پلونه جوړ کړی تر څو خلک له یوه ځای څخه بل ځای ته په کم وخت او آسانتیا سفر وکړی، تعلیم یانی یو پوه نسل چې د یوه او بل له خوا خطا نه ایستل شی او د هیواد خپلواکی او ملی ګټی وساتی. کله چې د پرویز مشرف خبره دغه »پښتانه ورونه» د تعلیم مرکزونه راته سووځوی نو بیا به هماغه خرک او هماغه درک وی. چې د پاکستان سفارت مخ ته سهار وختی خلک د ویزی لپاره قطار ولاړ وی او په ستونزو سره د څو ورځو لپاره ویزه لاسته راوړی تر څو خپل د اولاد تداوی وکړی. او یا هم تر څو چې ماشوم د ښوونځۍ څخه کورته نه وی رسیدلی د مور زړه یې له ویری دړب دړب کوی چې کوم انتهاری یې و نه وژنی.
خبره پښتون، تاجک او ازبک کې نه ده. ټوله افغانان یو. او هر افغان چې د هر قوم وی که هیواد ته خدمت کوی ښه افغان او که هیواد او ولس ته خیانت کوی بد افغان دی. راځی چې یو بل ګام هم مخکی شو او داسی ووایو: هر انسان چې ښه کار کوی ښه او که نورو ته قصدا تاوان اړوی او تفرقه اچوی بد انسان دی- بسم الله، الله و اکبر!
رمضان بشر دوست په قوم پښتون نه دی خو په هر قوم کې طرفداران لری هغه نه چا ته پیسی ورکړی او نه یې هم ټوپک ورښوولی چې رایه ورکړی بلکه هغه د ملت ستونزو باندی پوه دی او هغه دولت ته رسوی نو ځکه پر خلکو ګران دی. که هزاره وی که د بل هر قوم چې ملت ته کار وکړی پر ټولو ګران دی نو که دولت کې پنجشیران زیات دی ستونزه په پنجشیری کې نه ده ستونزه په فاسدینو، خودخواه او د بد نیت لرونکو خلکو کې ده.
همداسی اندونه تفرقی ته لمن وهی. چې هله دولت د یوه قوم خلکو انحصار کړی نو جګړه... بیا به هماغه حالت ته کش سو چې په ۱۹۹۰ - ۱۹۹۶ کې د کورنیو جګړی پر مهال وه. چې حزبی مشرانو پر سیمو ځکه بریدونه کول چې د دوی د قوم نه وه او چې زموږ د قوم نه وی نو دښمن او یا هم د دښمن خواخوږی دی. چې په پایله کې د هر قوم وګړی چې ټوله افغانان وه ووژل او کورونه یې چور شوه.
د هر هیواد په شان خبره په سیاستوالو کې ده نه په قبیلوی ډول حکومت کولو کې. داسی پښتانه مشران شته چې پښتنو ته یې خیانت کړی او داسی تاجک مشران شته چې تاجکانو ته یې تر ټولو زیات خیانت کړی دی. که یو داسی څوک په واک کې وی چې هغه په ریښتیا د ملت سره خواخوږی ولری او د مشرۍ اهلیت او قابلیت هم ولری نو د قبیلی او قوم خبره دلته کومه مانا نه لری.
مشرف بیا وایی:
هند غواړی په افغانستان کې د پاکستان پر ضد دولت جوړ کړی.
په افغانستان کې د پاکستان د خپلواکۍ څخه تر ۱۹۸۹پوری د پاکستان پر ضد او د هند او روس ملاتړ دولت وو.
مشرف صیب کله چې په افغانستان کې د ۱۹۸۹ وروسته د پاکستان ملاتړ دولت وو. نو د تاریخ څخه خو سترګی نشو پټولای چې په همدی دوران کې د افغانستان حالت کړکیچن وه، ملی حکومت نه وو، کورنۍ جګړه پیل شوه او ټوپکسالاری وه. داسی ښایی ستا همداسی حکومت په افغانستان کې خوښ وی چې د پاکستان لاسپوڅی وی او دننه په هیواد کې چې هر بد کوی، کوی دی.
راځی د ښاغلی مشرف څخه وپوښتو چې افغانان ولی هند تر پاکستان ښه ګڼی. د دی خبری اصلی لامل څه دی؟
آیا کوم کس د هند څخه راغلی او انتهاری یې کړی چې پکې بی ګناه ولس ووژنی؟ ایا کوم کس د هند څخه افغانستان ته راغلی چې ښوونځی وسووځوی که دوی د حبیبی لیسه بیرته تعمیر کړه؟ آیا د هند ویزه اخیستل د افغانان لپاره آسانه وی که د پاکستان؟ آیا په هند کې د انتهاری روزنیز مرکزونه دی چې افغانستان کې وجنګیږی که په پاکستان کې؟ ښاغلی مشرفه! که ته په افغانستان کې د پاکستان ملاتړ دولت غواړی، نو موږ هم په پاکستان کې د افغانستان ملاتړ حکومت غواړو. داسی خو نه کیږی چې ته له یوی خوا راسره ورانی کوی او له بلی خوا وایې چې ستا ملاتړ ولی نه کوو.
بد دی ګرځوه د ښه څخه دی بیزار یو!
د بامیان بتان او د ملا عمر دلایل
د سټیو کول د - پیریانو جګړی- کتاب څخه
Ghost Wars by Steve Coll
د ۲۰۰۱ کال مارچ په میاشت کې د طالبانو دولت تصمیم ونیوی چې په افغانستان کې ټوله هغه بوتان له منځه یوسی چې د انسان په څیر جوړ شوی دی.
د بامیان لوی بوتان په سیمه کې د بودیستانو د مذهب خپریدو سره په ۲-۵ زیږد کال کې توږل شوی وه. یوه بت ۵۳ متر او بل یې ۳۸ متر ارتفاع درلوده. د بتانو مخونه نورو اسلامی مشرانو ویجاړ کړی وه خو د هغوی بڼی روغی وی. نړیوالو ټولنو او هیوادونو د بتانو د ویجاړولو پر وړاندی زیاته خواشینی ښکاره او سخته غبرګونونه یې وښودل- که څه هم په افغانستان کې د ملکی وګړو د ټول وژنو پر وړاندی داسی غبرګونونه د کوم هیواد له خوا نه وه ښودل شوی.
د موزیمونو ساتونکو او د نورو هیوادونو ویاندویانو وړاندیزونه وکړل چې د بتانو د ویجاړولو مخنیوی وشی. ملا عمر حیران وو، هغه وویل: « موږ والله که پوهیږو چې ټوله ولی دومره وارخطا دی، موږ خو صرف ډبری ورانوو.»
په آسیا کې شتمن بودیست هیوادونو - چې د پاکستان مالی مرستندویان وه - پر پرویز مشرف فشار راوړ چې مخکې له دی نه چې خبره تر خبری تیره وی هغه باید په دی اړه منځکړتوب وکړی. جنرال (مشرف) د منیرالدین حیدر (د پاکستان د کورنیو چارو وزیر) څخه وغوښتل چې کندهار ته ولاړ شی او د ملا عمر سره پدی هکله دلایل ووایی. حیدر په چټکۍ سره د اسلامی علماوو سره مشوره وکړه چې داسی اسلامی دلیلونه ور وښیی چې طالبان یې ومنی. هغه د زیات شمیر ژباړونکو، کاتبینو او اسلامی علماوو سره کندهار ته والوت او د کندهار د هوایی ډګر څخه د ملا عمر میلمستون خوا ته رهی شو.
ملا عمر وویل « موږ د شپږ میاشتو مشورو وروسته دی پایلی ته ورسیدو چې باید هغوی (بتان) ویجاړ کړو.»
حیدر د قرآن څو ایتونه ورته وویل، چې وایی: مسلمانان باید د نورو مذهبونو خدایان و نه غندی. الله به د قیامت په ورځ تصمیم ونیسی چې څوک ښایسته او مقتدره دی.
هغه (حیدر) نورو تاریخی قضیو ته هم اشاره وکړه، په ځانګړی توګه - په مصر کې چې مسلمانانو د نورو مذهبونو د خدایانو او هنر ساتنه کړی ده. په افغانستان کې د بودا (بتان) تر اسلام هم لرغونی دی. پیړی راهیسی چې په زرهاوو اسلامی لښکری د افغانستان څخه د هند په لور تللی دی خو یوه ته یې هم دا احساس پیدا نه شو چې دا بتان ویجاړ کړی. « پنځلس سوه کلونه راهیسی هغه مسلمانان چې له دی سیمی څخه تیر شوی دی دغو بتانو ته کوم تاوان و نه رسوی، ته بیا څنګه له دوی سره په مسلمانی کې دومره توپیر لری؟»
ملا عمر په دلیل کې وویل « هغوی به د بتانو د ویجاړلو لپاره ټکنالوژی نه درلوده.»
عمر وویل چې هغه له دی نه ویریږی چې د قیامت په روځ به الله ته څه ځواب وکړی. « الله به زما څخه وپوښتی: عمره تا د نړۍ ستر قوت چې شوروی نومیده چپه کړ، خو تا و نه شوای کولای چې دوه بتان مات کړی؟ ملا عمر به څه ځواب ورکړی؟»
د خپل یوی سترګی په کاږه کتو سره د طالبانو مشر خپل خبرو ته ادامه ورکړه. « د قیامت په ورځ دا ټوله غرونه خاوری او په هوا کې به باد شی. که چیری دغه دوه بتان په همدی شکل د الله مخ ته ودریږی، نو بیا ملا عمر کوم مخ خدای ته ښکاره کړی.»
نوټ: پدی خبر نه یم چې طالبان د بتانو ویجاړولو لپاره له کوم لوری له خوا هڅول شوی وه او که خپله یې ورته پام ګرځیدلی وو او د پاکستان دریځ په دی اړه څومره ریښتینی وو. خو د ملا صیب محمد عمر داسی دلایل د یوه هیواد د مشر په صفت راته په زړه پوری ښکاره شول نو ځکه می دا څو پاراګرافه د سټیو کول د کتاب (د پیریانو جګړی) څخه وژباړل.
مامون چخانسوری
دا مو حال دی چې نه چاغیږو
کله چې په امریکا کې د یوی وړی کلیسا مشر، ټیری جونز، د سپټمبر پر ۱۱مه د قرآن سوځونی ګواښ وکړ، د نړۍ اکثره مسلمانان یې- په ځانګړی توګه د افغانستان خلک چې د همداسو خبرو پر وړاندی پر ماشه دی- په شور کړل. خو وروسته بیا د هر لامله چې وو، ټیری، د خپل خبری څخه واوښت او ویې ویل: « زه به هیڅکله قرآن و نه سوځوم!»
د همدی خبری څخه دوی-دری ورځی وروسته په هیواد کې د قرآن سوځونی پر خلاف لاریونونه وشول.
د خلکو شعارونه:
مرګ پر امریکا! قرآن دی و نه سوځول شی!...
ټیری جونز وویل چې: نه یې سوځوم!
زموږ خلکو به ویل: و الله که یې وسوځوی!
وروه کرار کینه هغه ویلی چې نه یې سوځوی. لانجه حل ده، نه یې سوځوی!
بیا به خلکو ناره کړه: والله او بالله که یې وسوځی!
د همدی لاریونونو په پایله کې دوه کسه مړه او څو هم ټپیان شول. بل چا ته نه خو ځانونو ته مو تاوان واړوی.
*****
دری که څلور کالونه مخکې په کابل کې آوازه خپره شوه چې سبا سهار وختی به په ښار کې زلزله کیږی. د آوازی سرچینه د مبایل میسیجونه وه. څه خبر چې چا به د کوم ځای څخه په کومی موخی داسی یو مسیسج چا ته لیږلی وو:
« سبا د سهار په پنځه نیمو بجو په کابل کې زلزله کیږی، ښاریان دی خبر وی!»
همدا میسیج د یوه مبایل څخه بل ته او په همدی ډول د ښار ټوله خلک پری خبر شوه. هیوادوال خو بی له هغی نه هم په ویره کې ژوند کوی او دا یې هم لا بله.
سهار وختی د خلکو ساعتونه په زنګیدو شوه، خلک د زلزلی له ویری د خپل کورنو څخه بهر ووتل. د ځینو ماشومان په غیږه کې وه، ځینو بکسونه پر اوږی اچولی وه… خورا کش وو.
یو ځوان چې نه یې غوښتل بهر ووځی د خپل مور سره دعوه کوله. دی له کړکۍ څخه او مور یې بهر داسی سره ویل:
مور - د خدای روی می دروړی را ووځه چې زلزله کیږی!
هلک - راشی کورته بده ده دا خلک به څه وایی! والله که می خو وباسی!
- خلک ټوله بهر وتلی. و می ویل چې را ووځه، سرکوزی! که نه والله که خپلی شیدی در وبخښم!
- ستا تر شیدو خو ما د غوا شیدی ډیر څښلی دی! نه وځم.
- مه می لیونی کوه، را وځه که نه چیغی وهم!
بلی خوا ته به غلو ځان سره ویل: « خدای یې چې درکوی نه وایی د چا زوی یې» په همدی جنجال کې د څو کسانو کورنه هم غلا شوه.
بل ناچاره چې معتاد وو خپل ماشوم یې په زانګو کې د هیره وتلی وو؛ د شرابو دوه بوټله تر بغلونو لاندی نیولی، په پټو کې پیچلی بهر راوتلی وو.
په راډیوګانو کې اعلانونه کیدل چې: ښاریانو ستاسو څخه هیله کیږی چې خپلو کورونو ته ولاړ شی. د زلزلی په هکله وړاندی ویینه نه شی کیدای! لطفا بیرته خپلو کورونو ته ستانه شی!
خو خلکو به ویل: نه، نه، که یو واری دا خبره ریښتیا شوه بیا!
په دی کې هم شک نشته چې کوم چا به په ټوکو کې ویلی وی چې: یاره څه پکې وایی، که می په یوه میسیج د کابل خلک په شور کړه!
*****
د حضرت محمد هغه کارټون به مو په یاد وی چې یوه ډنمارکی ژورنالیست په ډنمارک کې خپور کړی وو. هغه وخت هم زموږ ویښ ملت لاریون وکړ. بیا مو ځانونو ته تاوان واړوی، څو کسه مړه او زیات شمیر ټپیان شول. د لاریون پر مهال ځینو داسی شعارونه ورکول:
موږ د اسلام پر ستر پیغمبر ملنډی نشو زغملای! کارټونیست دی باید ووژل شی!
مرګ پر بوش! مرګ پر امریکا!
د جهاد لمړی ورځی شپی وی. جهادی مشران په خپله کوټه کې سره پراته وه چې یو ځل په بوټو کې د کوم شی غږ شو. یوه یې بل ته وویل: هلکانو ویښ شی چې خطر دی. ټولو خپل ټوپکان راواخیستل او بهر ووتل. په بوټو کې کوم شی دیخوا هاخوا حرکت کوی. دوی هم له ویری د الله و اکبر ویلو سره ټکان پیل کړل. وروسته له څو شیبو څخه کرار کرار د بوټو خواته ولاړل. ګوری چې یو خر مړ پروت دی. د دوی عصاب خراپ شو، خپل ټوپکان یې وغورزول او ځانونه سره یې وویل چې: ځه بابا، دا جهاد نه دی دا ورور وژنه ده.
یو هندو مسلمان شو. د تشویق او ثواب لپاره دولت او خلکو ورته بیلابیلی تحفی ورکړی. د نورو شیانو تر څنګ هندو د موټر او کور خاوند هم شو. د هندو قدر زیات شو آن دا چې د ده زاړه جامی هم خلکو خورده کړی. خپل یوه مسلمان ملګری ته یې وویل چې یاره مسلمانی خو سخته خوندوره ده. ملګری یې وویل: اوس خو ښه خوند درکوی زور به یې هغه وخت درته مالوم شی چې نیمه شپه دی د آرام خوب څخه راوپاڅوی او درته ووایی چې پاڅه پیشنمی دی!
یوه طالب کوم هندو بیچاره یوه ورځ د روژی په میاشت کې په خوړلو ولید. هندو بیچاره یې چپه کړ په لغتو او شلاقو یې واهه او ویل یې چې: په پټه روژه خوری، بی غیرته!
هندو ناره کړه چې: وروره زه هندو یم.
طالب: نو چې هندو یې روژه نه نیسی! او وهلو ته یې دوام ورکړ.
ملا صیب د ویالی غاړی ته استنجا وهله چې ناڅاپه په اوبو کې ولوید. ویاله ژوره وه او ملا لامبو زده نه وه. ناری یې کړه: مرسته! مرسته! چې ډوب شوم.
یوه لاروی د ملا غږ واورید او په منډه د ویالی څنډی ته لاړ، ملا ته یې وویل چې: ملا صیب لاس دی راکړه! هله ژر سه، لاس دی راکړه!
خو ملا صیب ورته بد بد کتل او لاس یې ور نه کړ.
سړی بیا وویل چې: ملا صیب لاس دی راکړه!
وروسته له یوی شیبی څخه یې وویل چې: ملا صیب لاس می واخله!
د دی په اوریدلو سره ملا صیب خپل لاس اوږد کړ او له اوبو څخه و ایستل شو.
نوټ: ملا ته مه وایه چې راکړه ورته ووایه چې واخله!
دا درمل وخوره روغ به شی. که روغ نه شوی، نو بیا دا بل شربت د دی ټابلیټونو سره وخوره. که بیا هم روغ نشوی دا بل درمل به دی روغ کړی، دخیره. د احتیاط لپاره دا درمل هم درسره واخله که هغو نورو تاثیر و نه کړ دا به دی هرومرو روغ کړی. او که چیری د دی ټولو درملونه سره سره هم روغ نه شوی، بیرته د معاینی لپاره راشه.
نه، دا د کوم ډاکټر نسخه نه وه. بلکه دا زموږ د ښوونځۍ د یوه استاد نسخه وه. استاد ډاکټر څه چې نرس هم نه وو. خو د مهاجرت پر مهال یې د استادی تر څنګ ځانته یو کلینک هم خلاص کړی وو. ناروغان له لیری او نږدو سیمو څخه ورته راتلل. دوی به په سلاوو ناروغۍ درلودی- د فزیکی څخه نیولی تر تشویش او زرو نورو پوری. دا چې دوی استاد ته ولی راتلل، په لاملونو یې خبر نه یم. خو ګمان کوم چې د استاد فیس یو څه کم وو او په داسی سیمی کې یې کلینک درلود چې نږدی یې بل کلینک او روغتون نه وو. او بل دا چې استاد به ناروغانو ته زیاته دوا ورکول، زیات شمیر وطنوال هغه ډاکټر ډیر خوښوی چې زیاته دوا ورکوی - ناروغ ځان سره وایی دغه ډاکټر زما په تکلیف سم پوه دی او پوهیږی چې زه په ریښتیا ناروغ /ناروغه یم نو ځکه یې زیاته دوا راکړی ده. ناروغۍ به یې شاید هم په کور کې د دی قدر او ناز یو څه زیاتوه. خلکو باور درلود چې استاد ډاکټر دی، دوی بیچارګان به په مزدورۍ او زرو نورو خواریو اخته وه. پدی ډول د استاد بازار ښه ګرم وو او ښی ګټی یې وکړی. ناروغ بیچاره باندی خو همدا دواوو کوم مثبت تاثیر نه کاوه ځکه نه درمل، درمل وه او نه هم ډاکټر، ډاکټر. او همدی درملو به د هغه ناروغی لا پسی زیاتوله چې شاید د مړینی لامل یې هم کیده. نه لابراتوار او د ناروغۍ پیژندنه وه او نه هم استاد پوهیده چې دا دوا د همدی ناروغ لپاره مناسبه ده که نه،. بس فکر یې پدی کې وو چې څرنګه ګټه وکړی.
څه مو سر خورم، اصل مطلب ته به راشم. اوس راته هغه ناروغ د افغانستان ملت په شان ښکاری. زموږ هیواد چې په بیلابیلو ناروغیو - بی سوادی، بی وزلی، بی اتفاقی، بنسټپالی، او زیات شمیر ساری ناروغۍ چې د ګاونډی او نورو هیوادونو له خوا د هغوی د غلامانو په واسطه هیواد ته راویستل شوی او کیږی- اخته دی. دی ناروغ او خوار ملت ته هم بیلابیلی نسخی- د پرچمیانو او خلقیانو نسخه، د مجاهدینو نسخه، پسی د طالبانو او بیا د امریکایانو نسخی- ورکړل شوی.
خلک د اوسنی دولت څخه پزی ته رسیدلی نو ځکه داسی ښکاری چې ځینی وطنوال د طالبانو او یا هم د حکمتیار په راتګ سره خوشالی څرګندوی او یا هم وایی چې تر دی دوران خو د طالبانو هغی دا ښه وو. دا نو پدی مانا ده چې موږ د تاریخ او د خپل تیرو څخه هیڅ عبرت نه اخلو او پدی توګه په آسانی سره خطا ایستل کیږو او هر څوک چې وغواړی موږ چپه او راسته رقصولای شی.
خو اصل خبره دا ده چې دا ټولی نسخی د هیواد د روغتیا لپاره نه وه بلکی موخی یې نوری وی او دی. ملت باید په دی خطا نه ایستل شی چې فلانه قاتل له فلانه څخه غوره دی. ټوله خودخواه دی او خپل ازمیښت یې هم ورکړی. یوه هم د هیواد لپاره ښه کار و نه کړ او په وړاندی یې هیواد داسی خراپ کړ چې جوړول به یې نسلونه وخت ونیسی. او له بده مرغه همدغه قاتلان او د هیواد ویجاړونکی اوس هم واکمن دی او ورځ تر بلی یې خیټی او جیبونه پړسیږی. دوی د هیواد د پرمختګ پر وړاندی خنډونه دی که دوی همداسی واکمن پاته شی نو دا به احمقتوب وی چې له دوی څخه کومه ښه تمه ولرو.
۱۹۴۲ کال، د دویمی نړیوالی جګړی پر مهال، کله چې جاپانیانو په آسیا کې د یوه هیواد پسی بل هیواد نیوی او هند ته یې ځان نږدی کړی وو، ګاندی داسی وویل: که فکر وکړو چې حمله کوونکی هیواد به ګټونکی وی، دا احمقتوب دی. هغوی که بریالی شی دا مانا چې د دوی وحشت او د خرابی وسایل زیات وه نه دا چې دوی پر سمه وه. جاپان به هند د بریتانیی له باره خلاص کړی خو د هغه پر ځای به یې خپل تر واک لاندی راوړی. زما دریځ تل دا دی: موږ باید د بریتانیی څخه د هند د خپلواکولو لپاره د کوم بل زبرځواک څخه مرسته و نه غواړو.
بس په همدغی خبری زموږ وطنوال سم نه دی پوهیدلی او ښایی چې همدا یې لامل وی چې د نوی رژیمونو د راتګ سره هیلی څرګندوی او وروسته چې په عمل کې څه و نه وینی بیا هیلی یې په نهیلۍ بدلیږی. ګاندی پوه وو چې بریتانیه وی که جاپان او یا هم که داسی داخلی دولت چې د بهر په مرسته او ملاتړ راغلی وی هغه د هیواد د خلکو په ګټه نه دی بلکه د ملاتړ هیواد د پالیسیو استازی دی نه د خلکو. نو د خلکو کوم خاص غم هم ورسره نه وی. ګاندی د بهر هیوادونو سره غوښتل همکاره و اوسی او هغوی ته په خپل هیواد کې هرکلی و وایی او د هغوی د تجربو او تخنیک څخه ګټه واخلی. خو موخه یې دا وه چې د هیواد چاری یې باید د هغه د خلکو له خوا اداره شی نه د بهرنی هیواد او یا هم لاسپوڅی دولت او یا هم د خودخواه او فاسدینو وطنوالو له خوا، نو ځکه یې هر ګام په ډیر ځیرتیا او هوښیارۍ اوچتاوه.
کله به له تیرو څه زده کړو!